وقتی دیوارهای آلکاتراز فرو ریختند؛ روایت یک فرار غیرممکن + عکس

 اما چهره‌ی چهارمی به نام آلن وست هم در این داستان نقش پررنگی ایفا کرد؛ مردی که از قضا طرح اولیه‌ی نقشه را او ریخت، اما آن شب، تنها کسی بود که جا ماند.

در صبح همان روز، وقتی مأموران به سلولش رسیدند، نشانه‌های واضحی از دست‌کاری دیدند: دیوار تراشیده شده، ابزارهای دست‌ساز و حتی یک «سر» مصنوعی مشابه. وست در زندان ماند، اما مجبور شد سکوتش را بشکند. تحت فشار بازجویی، جریان نقشه را فاش کرد: جزئیاتی که نشان داد این فرار هیچ ربطی به شانس و اقبال نداشته، بلکه مستلزم ماه‌ها صبر، دقت و مهندسی بوده است.

 طبق اعترافات او، ماجرا از یک مشاهده‌ی ساده شروع شد: بتن فرسوده‌ی دیوارها.

آلن وست در بازجویی گفت همه‌چیز با یک «صدا» شروع شد؛ صدای زنگ‌دار و خفه‌ای که از پشت دیوار بتنی سلولش می‌آمد. آلکاتراز که در میان مه و رطوبت دائمی خلیج ساخته شده بود، پس از دهه‌ها در برابر نمک و باد پوسیده شده بود. آن دیوارهای خاکستری که روزی غیرقابل‌نفوذ به نظر می‌رسیدند، حالا مثل استخوانی پیر ترک خورده بودند.

زیر دستشویی سلول، دریچه‌ای فلزی برای تهویه وجود داشت؛ دریچه‌ای که به‌جای فولاد، در بتن جاگذاری شده بود. وست فهمید که بتن اطرافش نرم‌تر از حد معمول است؛ فرسوده از رطوبت و زمان. همین کشف ساده، جرقه‌ی یکی از جاه‌طلبانه‌ترین نقشه‌های فرار تاریخ شد.

لوازم حفاری زندانیان آلکاتراز

از دسامبر ۱۹۶۱، یعنی شش ماه پیش از فرار، چهار مرد وارد مأموریتی شدند که هر شب، میلی‌متر به میلی‌متر پیش می‌رفت. ابزارهایشان ناچیز بود: چند قاشق دزدیده‌شده از سالن غذاخوری، تیغه‌های اره‌ی شکسته، و مته‌ای دست‌ساز که فرانک موریس از موتور یک جاروبرقی قدیمی ساخته بود. اما در دستان آن‌ها، همین ابزارهای ناچیز تبدیل به اسلحه‌ای علیه دیوارها شد.

پیشرفت کند بود، اما وسواس موریس اجازه نمی‌داد بی‌دقتی کنند. برای پوشاندن اثر کار، از مقوا، خمیرکاغذ و سیمان تقلّبی استفاده کردند تا دریچه‌ی جدیدی بسازند که دقیقاً شبیه دریچه‌ی اصلی باشد. وست رنگ سبز مایل به خاکستری دیوار را از کارگاه زندان دزدید تا رنگ پوشش را کاملاً یکسان کند. شب‌ها پس از اتمام کار، هرکدام از آن دریچه‌های تقلبی را در جای خود می‌گذاشتند و دیوار بار دیگر بی‌نقص به نظر می‌رسید.

یکی از سلول‌های فراریان زندان آلکاتراز

هفته‌ها به ماه تبدیل شد. آن‌قدر آرام پیش رفتند که نگهبانان حتی یک‌بار هم متوجه صدای غیرعادی نشدند. در نهایت، سوراخ‌ها به‌اندازه‌ای باز شدند که بدن یک انسان از آن بگذرد. آن‌سوی سوراخ، دالانی تاریک و پر از لوله‌های بخار و سیم‌های برق قرار داشت: شاهراهی فراموش‌شده که درست پشت ردیف سلول‌ها کشیده شده بود.

اولین شبی که یکی از آن‌ها از حفره‌ی زیر دستشویی گذشت، نور زرد ضعیف و صدای خش‌خش موش‌ها در فضای باریک پیچید. آنجا، فراریان آینده جای تازه‌ای برای ساختن نقشه پیدا کردند: یک کارگاه پنهان در دل زندان.

پشت دیوارهای تراشیده‌شده، دالانی وجود داشت که بوی رطوبت، سیم‌سوخته و بخار فلز از آن بلند می‌شد. موریس، انگلین‌ها و وست با چراغ‌قوه‌های دست‌سازشان، در آن فضای باریک و داغ می‌خزیدند. لوله‌های زنگ‌زده از سقف آویزان بود و بخار داغ گاه‌وبی‌گاه از شیرها بیرون می‌زد؛ اما برای آن‌ها، این دالان تاریک به یک پناهگاه تبدیل شده بود.

راهرو پشت سلول‌هاز زندان آلکاتراز

همان جا میان لوله‌ها و سایه‌ها، کارگاه مخفی‌شان را برپا کردند. آن‌ها تخته‌های چوبی و ابزارهای کهنه‌ای را از کارگاه رسمی زندان می‌دزدیدند و شب‌ها در تاریکی با خود بالا می‌بردند. لوله‌های بخار به منبع حرارتی طبیعی برایشان تبدیل شد. هر بار که بخار داغ از کنارشان عبور می‌کرد، می‌توانستند مواد پلاستیکی و لاستیکی را گرم و شکل دهند.

در میان زباله‌های زندان، موریس مقاله‌ای از مجله‌ی Popular Mechanics پیدا کرد. در آن مطلب، نقشه‌ی ساخت یک قایق بادی از لاستیک توضیح داده شده بود. همان شب، آن مقاله دست‌به‌دست چرخید و نقشه نجات را کامل کرد.

چهار زندانی در ماه‌های بعد، بیش از ۵۰ بارانی‌های لاستیکی زندان را جمع کردند. بعضی را دزدیدند، بعضی را با سیگار و خدمات جزئی با زندانیان دیگر معامله کردند. سپس در کارگاه پنهان، با چسب و حرارت لوله‌های بخار، درزها را به هم جوش دادند. بخار سوزان به‌جای دستگاه صنعتی، کار ولکانیزه را انجام می‌داد: ذوب کردن سطح لاستیک و چسباندنش به قطعه‌ی بعدی.

یکی از جلیقه‌های نجات ساخته شده توسط زندانیان

کم‌کم طرح نهایی شکل گرفت: قایقی بادی به طول ۴٫۲ و عرض ۱٫۸ متر، با لایه‌های سه‌گانه‌ی لاستیک. برای پاروها، از تکه‌های تخته‌سه‌لا و چوب‌های شکسته‌ی کارگاه استفاده کردند و آن‌ها را با میخ‌های خم‌شده به هم بستند. آستین‌های بارانی هم به جلیقه‌های نجات تبدیل شدند.

در همان شب‌ها، در گوشه‌ی سلول‌ها سرهای کاغذی را هم می‌ساختند، با خمیر صابون، سیمان و موهای واقعی زندانیان. موریس توجه عجیبی به جزئیات داشت: رنگ پوست را از ترکیب قهوه و رنگ‌پایه‌ی دیوار به دست آورند، سایه‌های صورت را با ذرات مداد تراشیده شبیه‌سازی کردند. در نور کم سلول‌ها، این چهره‌ها واقعی به نظر می‌رسیدند.

شب ۱۱ ژوئن ۱۹۶۲. عقربه‌ها از ۹:۳۰ شب گذشته بودند. چراغ‌ها خاموش شدند و سکوت بر زندان حاکم شد. این همان علامتی بود که ماه‌ها منتظرش بودند. عملیات آغاز شد.

سرهای مصنوعی در جای خود قرار داشتند و موهایشان در سایه‌ی نور کم زندان برق خفیفی می‌زدند. نگهبان هنگام بازرسی، تنها چند ثانیه نگاه کرد، چراغ‌قوه را خاموش کرد و رفت. فرانک موریس و برادران انگلین، بی‌صدا دریچه‌های تقلبی سلول‌هایشان را برداشتند. یکی‌یکی، بدن‌هایشان را از سوراخ‌های تنگ دیوار رد کردند و وارد تاریکی مطلق دالان تأسیساتی شدند.

نمایی از راهروی بالای بلوک سلول B که مسیر زندانیان برای دسترسی به پشت بام سلول را نشان می‌دهد

اما یکی از اعضای تیم به مشکل برخورد: آلن وست، در سلول خودش، برای آخرین‌بار تلاش کرد دریچه‌اش را باز کند. او برای اینکه دریچه‌ی تقلبی‌اش طبیعی‌تر به نظر برسد و در بازرسی‌های روزانه لق نزند، آن را با کمی سیمان در جایش محکم کرده بود. ولی در حیاتی‌ترین لحظه، سیمان دریچه را مثل سنگ به دیوار چسباند و حالا هرچه تقلا می‌کرد، نمی‌توانست دریچه را جابه‌جا کند.

پوشش تهویه هوا روی سقف زندان آلکاتراز که زندانیان از طریق آن فرار کردند

آن‌ها از میان لوله‌های بخار بالا رفتند، از محفظه تهویه هوا که پیش‌تر پیچ‌هایش را بازکرده بودند، بیرون زدند و به پشت‌بام ساختمان سلول‌ها رسیدند. زیر نور کم‌رمق ماه که از پشت مه غلیظ می‌تابید، از سقف پایین پریدند و از حصار سیم‌خارداری به ارتفاع بیش از ۶ متر عبور کردند.

چند دقیقه بعد قایق آماده را روی آب انداختند و مثل سه سایه در تاریکی ناپدید شدند.

آلن وست بالاخره نیمه‌شب موفق شد دریچه را بشکند، اما وقتی سرش را بیرون آورد، چیزی جز سکوت و مه ندید. راه‌پله‌ی فلزی خالی بود، بخار هنوز از لوله‌ها می‌جوشید و اثری از دوستانش دیده نمی‌شد. او بازگشت، روی تخت دراز کشید و می‌دانست صبح روز بعد چه جهنمی در انتظارش است.

صبح ۱۲ ژوئن، آلکاتراز هیچ شباهتی به آن دژ ساکت و مطمئن همیشگی نداشت. فریاد، آژیر و صدای درهای آهنی که به‌هم می‌کوبیدند، فضای جزیره را پرکرده بود. نگهبانان گیج و خشمگین از بند به بند می‌دویدند. هر سلول مثل صحنه‌ی جرم بررسی می‌شد. هیچ‌کس باورش نمی‌شد سه نفر توانسته باشند از امن‌ترین زندان جهان، آن هم در میان آب‌های خلیج ناپدید شوند.

چند ساعت بعد، اف‌بی‌آی وارد صحنه شد. جی. ادگار هوور، رئیس افسانه‌ای سازمان، شخصاً بر تحقیقات پرونده نظارت می‌کرد. از همان ابتدا تئوری رسمی مقامات زندان و اف‌بی‌آی از این حکایت داشت که زندانیان فراری غرق شده‌اند. این فرضیه کاملاً منطقی به‌نظر می‌رسید:

دمای پایین آب، جریان‌های خروشان خلیج که به سمت اقیانوس آرام می‌رفتند و مسافت طولانی تا ساحل، هرگونه بقا را از نظر علمی غیرممکن می‌ساخت. آن‌ها اطمینان داشتند که به‌زودی اجساد سه فراری روی آب شناور خواهد شد.

پاروی چوبی دست‌ساز فراریان آلکاتراز

اما سپس، شواهدی ظاهر شد که همه‌چیز را به هم ریخت: چند روز بعد، یک قایق گشتی در نزدیکی جزیره‌ی انجل (Angel Island)، یک پاروی چوبی دست‌ساز پیدا کرد. روی چوب، آثار بریدگی و اتصالات فلزی بداهه دیده می‌شد؛ درست مثل چیزی که وست در بازجویی توصیف کرده بود.

روز بعد، مدرکی مهم‌تر پیدا شد: یک بسته‌ی ضدآب از همان جنس بارانی‌ها، در ساحل شرقی انجل آیلند. وقتی بازرسان آن را باز کردند، محتویاتش جای شکی باقی نمی‌گذاشت. درون بسته، وسایل شخصی، چند عکس خانوادگی و مهم‌تر از همه، دفترچه‌های آدرس متعلق به برادران انگلین جامانده بود.

این شواهد، تئوری «غرق‌شدن فوری» را به‌شدت زیر سؤال می‌برد، زیرا نشان می‌داد که فراریان یا حداقل وسایلشان، نه‌تنها از آب‌های مرگبار اطراف آلکاتراز جان سالم به در برده‌اند، بلکه خود را دقیقاً به مقصد موردنظرشان رسانده‌اند.

برای مأموران، معما ابعاد تازه‌تری پیدا کرد: آیا آن‌ها با موفقیت به انجل رسیدند و این بسته را جا گذاشتند؟ آیا قایق دیگری در آنجا پنهان کرده بودند؟ آیا از انجل، مسیر کوتاه بعدی تا شهرستان مارین را شنا کردند؟

شاید هم سناریویی که اف‌بی‌آی محتمل‌تر می‌دانست واقعیت داشت: اینکه قایقشان در مسیر پرآشوب آلکاتراز به انجل غرق شده بود و امواج، فقط همین بسته‌ی شناور را به ساحل آوردند.

جست‌وجوها هفته‌ها ادامه داشت. غواص‌ها تا عمق بیست‌متری رفتند، قایق‌های گشتی هر روز مسیر میان آلکاتراز و انجل آیلند را طی کردند و حتی گارد ساحلی در امتداد ساحل سان‌فرانسیسکو می‌چرخید. اما هیچ نشانه‌ای از سه مرد پیدا نشد؛ نه جسدی، نه تکه‌ای از قایق لاستیکی، نه لباس، نه ابزار.

پرونده طبق روال به سرویس مارشال‌های ایالات متحده واگذار شد؛ نه برای تعقیب فعال، بلکه صرفاً برای اینکه اگر روزی شواهد جدیدی پیدا شد یا معجزه‌ای رخ داد، کسی پاسخگو باشد. بیشتر مأموران باور داشتند داستان تمام شده است. اما در گوشه‌ای از آرشیو، میان هزاران پرونده‌ی بی‌اهمیت‌تر، پوشه‌ای با عنوان Alcatraz Escape, 1962 باقی ماند و همین کافی بود تا افسانه زنده بماند.

مارشال مایکل دایک

سال ۲۰۰۳، مارشالی به نام مایکل دایک که در واحد «پرونده‌های سرد» کار می‌کرد، تصمیم گرفت نگاهی دوباره به این افسانه‌ی قدیمی بیندازد. دایک پلیس سمجی بود و چیزی در مورد این پرونده وجود داشت که او را رها نمی‌کرد.

دایک آن را کنار اعترافات آلن وست گذاشت و قطعات پازل را کنار هم چید. وست گفته بود نقشه‌شان این بود که بعد از رسیدن به انجل آیلند، از آنجا به شهرستان مارین بروند، ماشینی بدزدند و از منطقه دور شوند. حالا دقیقاً چنین ماشینی همان شب از همان حوالی ناپدید شده بود.

دایک به دنبال سرنخ بعدی رفت و در گزارش‌های محلی، به موردی دیگر رسید: راننده‌ای در شهر استاکتون، حدود صد مایل دورتر از سان‌فرانسیسکو، گفته بود همان شب، یک شورولت آبی با سه سرنشین مرد با سرعت از کنار او گذشته‌اند و باعث شده‌اند از جاده منحرف شود.

ازآن‌پس، پرونده‌ی آلکاتراز دیگر به چشم یک شکست ساده‌ی امنیتی دیده نشد، بلکه به رازی تبدیل شد که با هر سرنخ جدید، مرز میان افسانه و واقعیت را کم‌رنگ‌تر می‌کرد.

بیش از سه دهه از فرار می‌گذشت. آلکاتراز حالا موزه‌ای پر از گردشگر بود و در بند B، سکوت تنها با صدای قدم‌های راهنماها و نور فلاش‌ها شکسته می‌شد. تا اینکه سال ۲۰۱۳، نامه‌ای دست‌نویس و مرموز به میز رئیس پلیس ایستگاه ریچموند در سان‌فرانسیسکو رسید. پاکت نامه مهر پستی داشت و محتوای آن، با این جمله شروع می‌شد: «نام من جان انگلین است. من ژوئن ۱۹۶۲ از آلکاتراز فرار کردم...»

نویسنده پیشنهاد می‌کرد که در ازای دریافت مراقبت‌های کامل پزشکی دولتی، حاضر است خود را تسلیم کند و برای «حداکثر یک سال دیگر» به زندان بازگردد.

بخشی از نامه ۲۰۱۳

این نامه، اف‌بی‌آی را مجبور کرد پرونده را دوباره باز کند. نامه برای بررسی DNA، تحلیل دست‌خط و آزمایش شیمیایی جوهر به آزمایشگاه فرستاده شد. اما زمان، دشمن این شواهد بود. نتایج آزمایش‌ها پس از هفته‌ها بررسی، «غیرقطعی» اعلام شد: هیچ‌چیز نه تأیید می‌شد و نه رد.

سال ۲۰۱۵، ضربه‌ی بعدی به تئوری رسمی «غرق‌شدن» وارد شد. خانواده‌ی برادران انگلین، که همیشه اصرار داشتند پسرانشان زنده مانده‌اند، مدرک وسوسه‌انگیز دیگری را رو کردند: عکسی رنگی که ادعا می‌کردند دوستی قدیمی در سال ۱۹۷۵ در برزیل گرفته است.

عکس، دو مرد میان‌سال را نشان می‌داد که با چهره‌هایی آفتاب‌سوخته و لبخندهایی محو، در کنار یک تپه‌ی موریانه‌ی غول‌پیکر در یک مزرعه ایستاده‌ بودند. شباهت آن‌ها به جان و کلارنس انگلینِ میان‌سال، انکارناپذیر بود.

کارشناسان پزشکی قانونی چهره را با عکس‌های دوران جوانی برادران انگلین تطبیق دادند. نتیجه: شباهت بسیار بالا، بیش از نود درصد تطابق در ساختار استخوانی صورت.

اما نه تاریخ عکس به‌طور قطعی تأیید شد، نه هویت عکاس. در نتیجه، مدرک رسمی محسوب نشد. بااین‌حال، تصویر دو مرد در آفتاب برزیل، در حافظه‌ی مردم ماند؛ شبیه نقطه‌ی پایانی روی داستانی که شاید هیچ‌وقت به‌پایان نرسیده باشد.

دهه‌ها بود که مأموران، رسانه‌ها و بازدیدکنندگان آلکاتراز بر سر یک باور اتفاق نظر داشتند:

هیچ‌کس نمی‌تواند از خلیج سان‌فرانسیسکو جان سالم به در ببرد. اما سال ۲۰۱۴، گروهی از پژوهشگران هلندی در انشگاه دلفت  تصمیم گرفتند این فرضیه را با علم بسنجند. آن‌ها از مدل‌سازی پیشرفته‌ی هیدرودینامیکی استفاده کردند تا شرایط دقیق شب ۱۱ ژوئن ۱۹۶۲ را بازسازی کنند: سرعت باد، جهت جریان‌ها، موقعیت ماه و حتی دمای آب همان شب.

در این بازه‌ی زمانی، جریان آب مسیر را به سمت شمال تغییر می‌داد، درست به‌سوی منطقه‌ی مارین هدلندز (Marin Headlands) و ساحل هورس‌شو بِی (Horseshoe Bay)، همان‌جایی که وست گفته بود قرار است برای دزدیدن خودرو فرود بیایند.

به بیان دیگر با یک ساعت تفاوت زمان‌بندی‌، احتمال زنده‌ماندن آن‌ها از صفر به ممکن‌ترین حالت می‌رسید.

صرف‌نظر از اینکه موریس و برادران انگلین در آن شب زنده ماندند یا طعمه‌ی خلیج شدند، فرار آن‌ها ضربه‌ی سختی به اعتبار آلکاتراز وارد کرد. «غیرقابل‌فرارترین زندان آمریکا» عنوانش را از دست داد و برای رابرت اف. کندی، دادستان کل وقت، و برادرش رئیس‌جمهور جان اف. کندی، این اتفاق چیزی بیش از یک لکه‌ی امنیتی بود.

افکار عمومی به این باور رسید که اگر حتی آلکاتراز هم شکست بخورد، هیچ دژی شکست‌ناپذیر نیست. از سوی دیگر به‌دلیل فرسودگی ساختمان‌ها و هزینه‌ی سنگین نگهداری، آلکاتراز دیگر توجیهی برای ادامه‌ی فعالیت نداشت.

و اما سرنوشت آلن وست، معمار جامانده‌ی نقشه: او که جزئیات نقشه را برای بازرسان اف‌بی‌آی فاش کرده بود، هرگز برای اقدام به فرار محاکمه نشد. وست تا زمان تعطیلی آلکاتراز در آنجا باقی ماند و سپس بی‌سروصدا به زندان فدرال آتلانتا منتقل شد.

او باقی عمر خود را پشت میله‌ها گذراند و سرانجام در سال ۱۹۷۸ بر اثر بیماری پریتونیت در زندان ایالتی فلوریدا درگذشت.

امروز، بیش از شصت سال از آن شب می‌گذرد و پرونده‌ی رسمی فرار هنوز در دست سرویس مارشال‌های ایالات متحده باز است. حکم جلب فرانک موریس، جان و کلارنس انگلین همچنان اعتبار دارد؛ که اگر هم زنده باشند، هر سه بیش از نود سال سن دارند.

هیچ جسدی هرگز پیدا نشد و هیچ مدرکی مرگشان را ثابت نکرد. اما شاید پاسخ اهمیتی نداشته باشد، چون همین اسرار و ابهامات و تناقضات بود که آلکاتراز را به یک افسانه تبدیل کرد.